នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ គេឃើញមានរូបចម្លាក់បុរាណមួយ ធ្វើំអំពីថ្មភក់ ដែលអ្នកស្រុកហៅថា ’ស្តេចគម្លង់”។ តែតាមពិតទៅគឺជារូបសំណាក់របស់យមរាជទៅវិញទេ ដែលជាអ្នកកាត់សេចក្តីដោយឥតលំអៀងក្នុងស្ថាននរកនៃលទ្ធិមហាយាន។ ស្ថិតក្នុងរចនាប័ថ្មបាយ័ន ហើយមានប្រភពចេញពីទីក្រុងអង្គរធំ ព្រះបដិមានេះត្រូវបានស្ថាបនាឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ រវាងចុងស.វទី ១២ ដើមទី ១៣នៃគ.ស។
ជាទូទៅ ព្រះរូបខាងលើនេះត្រូវបានគេឆ្លាក់ចំលងទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ព្រោះថាក្នុងក្រសែភ្នែករបស់ជនជាតិខ្មែរ ចម្លាក់ខាងលើនេះ ប្រកបដោយភាពពិសិដ្ឋអស្ចារ្យ។ ជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅឆ្នាំ ១៩៩៥ គេបានកសាងរូបចម្លាក់ថ្មីមួយ ធ្វើអំពីថ្មភក់ លាបពណ៌ខ្មៅ ហើយសព្វថ្ងៃរូបនេះ ត្រូវបានគេយកទៅតម្កល់ក្នុងអាសនៈមួយនៅក្បែរមាត់ទន្លេ នៅចំហៀងខាងមុខវត្តឧណ្ណាលោម រាជធានីភ្នំពេញ ដើម្បីជាទីគោរពប្រតិប័តន៍ជារៀងរាល់ថ្ងៃ។
នៅមានរូបសំណាក់ចំនួនពីរទៀត ដែលធ្វើអំពីស៊ីម៉ង់ : មួយស្ថិតនៅក្រោមដើមពោធិ៍ នៅខេត្តសៀមរាប ក្បែអាសនៈនាងចេកនាងចម មួយទៀតនៅមុខវត្តឧណ្ណាលោម។ ក៏ប៉ុន្តែក្នុងចំណោមរូបចម្លងទាំងនោះមានតែរូបសំណាក់ ដែលស្ថិតក្នុងអាសនៈខាងលើដែលមានប្រជាប្រិយភាពជាង។ ព្រោះថា ជារៀងរាល់ថ្ងៃ មិនថាចាស់ ក្មេង ប្រុស ឬស្រីនោះទេ គេរមែងតែមកពពាក់ពពូនគ្នាបន់ស្រន់ពីព្រលឹមរហូតដល់យប់យ៉ាងច្រើនកុះករ។
រូបភាព ១-៣ : រូបថតយមរាជមានពុកមាត់ ឆ្នាំ ១៩០០ និង ១៩៣៧ (រូបថត សារមន្ទីរជាតិពិន្ធុវិទ្យាទួលគោក) និង ចម្លាក់ព្រះវិស្ណុលើភ្នំគូលែន ឯកសារបណ្ណាល័យសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ
តែចំពោះយើង អ្វីដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាងគេនៅទីនេះ គឺវត្តមានរបស់ពុកមាត់ ដែលមានលក្ខណៈមិនប្រក្រតី។
តើការតុបតែងដាក់ពុកមាត់របស់ព្រះអាទិទេពនៃលទ្ធិមហាយាននេះ មានប្រភពចេញពីណាមក? ហើយមានអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ?
ការចោទជាសំនួរ ឬការលើកជាបញ្ហាឡើងដូច្នេះ ក៏ដោយសារតែបញ្ហានេះមិនទាន់ត្រូវបានគេចាប់អារម្មណ៍ប៉ុន្មាន ឬក៏ពន្យល់ឲ្យបានក្បោះក្បាយនៅឡើយទេ។
ជាបឋម សូមជម្រាបថា ការនិយមដាក់ពុកមាត់នៅលើព្រះបដិមាត្រូវបានជួបប្រទះជាលើកដំបូងបង្អស់នៅប្រទេសឥណ្ឌា ជាពិសេសនៅលើចម្លាក់តំណាងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គ នៃសាលាវិចិត្រសិល្បៈគន្ធារៈ ដែលជាពុទ្ធមណ្ឌលមួយដែលល្បីល្បាញជាងគេបំផុត ស្ថិតក្នុងភូមិភាគខាងជើងនៃប្រទេសឥណ្ឌា ហើយប្រការនេះគឺជាលទ្ធផលនៃឥទ្ធិពលនៃបដិមាសាស្ត្រហ្គ្រិចកូ-រ៉ូម៉ាំង។ មានន័យថា ខ្មែរយើងនាសម័យបុរាណមិនបានខ្ចីប្រពៃណីនេះពីជនជាតិក្រិចកូ-រ៉ូម៉ាំង ដែលបានគ្រប់គ្រងប្រទេសឥណ្ឌានៅភូមិភាគខាងជើង ដោយផ្ទាល់នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែតាមរយៈជនជាតិឥណ្ឌាដែលបានផ្សព្វផ្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនទៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រហ្វូ-ណន ដែលជារដ្ឋខ្មែរដំបូងបង្អស់។
សូមរំលឹកផងដែរថា បើយោងលើរបកគំហើញខាងបុរាណវិទ្យា យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា ប្រពៃណីបំពាក់ពុកមាត់ឲ្យព្រះពុទ្ធរូប ក៏ត្រូវបានអនុវត្តន៍ឡើងចំពោះព្រះអាទិទេពនៃលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាផងដែរ។
ដូចនេះ យើងត្រូវផ្សាភ្ជាប់ចម្លាក់ព្រះយមរាជខ្មែរទៅនឹងប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ហើយលើសនេះទៀត ដោយសារតែកត្តានេះហើយ ទើបយើងអាចដឹងអំពីឫសកែវ ហើយនិងចំណាស់នៃវិស័យបដិមាកម្មខ្មែរយ៉ាងប្រាកដ។
មួយវិញទៀត យើងជឿថា ដូចជនជាតិឥណ្ឌា ជនជាតិខ្មែរនាសម័យបុរាណដែលប្រារព្ធលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា បានចាត់ទុកថា ពុកមាត់ គឺជាលក្ខណៈសម្បត្តិដ៏វិសេសវិសាលមួយរបស់ព្រះអាទិទេព ដែលប្រកបដោយបុណ្យបារមី និងសិរីមង្គលដ៏ខ្លាំងក្លាអស្ចារ្យ។ ពុកមាត់មិនគ្រាន់តែជានិមិត្តរូបនៃភាពអង់អាចក្លាហានរបស់បុរសតែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែជានិមិត្តរូបនៃកិត្យានុពល ព្រមទាំងឫទ្ធិអំណាចដ៏ធំមហិមាផងដែរ។ ដូច្នេះ ដោយមានជំនឿបែបនេះហើយ ទើបវិចិត្រករបុរាណបានឆ្លាក់ព្រះភ័ក្ត្ររបស់ព្រះពុទ្ធអង្គ មានពុកមាត់តាំងតែសម័យនគរភ្នំរហូតដល់ចុងសម័យអង្គរ ដូចជានៅលើចម្លាក់ទេវរូប និងពុទ្ធរូបនាសម័យវប្បធម៌បុរេអង្ករ និងអង្គរ ដូចជារចនាប័ថ្មព្រៃក្មេង គូលែន និងបាពួនជាដើម។
រូបភាព ១-៤ : ចម្លាក់ឥណ្ឌា សាលាវិចិត្រសិល្បៈគន្ធារៈ ដើមគ្រិស្តសករាជ (ឯកសារ បារាំង) , ចម្លាក់ទេវរូប សម័យនគរភ្នំ ដីដុត អង្គរបុរី សារមន្ទីរជាតិពន្ធុវិទ្យា (ម.ត ២០០៨) និង ព្រះអាទិត្យ សម័យចេនឡា ស្រីទេព (ឯកសារនាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈថៃ)
ប្រភពឯកសារនានាដែលយើងបានសិក្សាវិភាគ បង្ហាញឲ្យឃើញថា ការបំពាក់ពុកមាត់សម្រាប់ព្រះបដិមានៃលទ្ធិសាសនាធំៗទាំងពីរ នៅក្នុងអតីតព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ខ្មែរធ្លាប់និយមតាមលំនាំឥណ្ឌាតាំងពីដើមសតវត្សរ៍ទី១នៃគ.សម្ល៉េះ។ ហើយប្រពៃណីនេះ បានបន្តត្រឹមតែសម័យវប្បធម៌បាយ័នតែប៉ុណ្ណោះ ពិសេសក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ បើនិយាយមួយបែបទៀត ក្រោយពីសម័យអង្គរ ប្រពៃណីនេះត្រូវបានបាត់បង់តាមយថាហេតុ។ ដូច្នេះហើយ បានជាសព្វថ្ងៃនេះ យើងឈប់ឃើញចម្លាក់ពុទ្ធបដិមាខ្មែរមានដាក់ពុកមាត់ដូចសម័យមុនៗទៀតហើយ។
សរុបសេចក្តីមក ជាការពិតណាស់ ពេលវេលាកន្លងជាច្រើនសតវត្សរ៍ទៅហើយ ការគោរពប្រតិប័តន៍យមរាជនៅតែមាន តែអ្វីដែលគួរឲ្យកត់ត្រានោះគឺ ការបំពាក់ពុកមាត់ឲ្យព្រះបដិមាខ្មែរពិតជាមានប្រភពចេញពីសាលាវិចិត្រសិល្បៈគន្ធារៈ ដែលស្ថិតនៅបែកខាងជើងនៃប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន៕ (ម.ត្រាណេ) - See more at: http://www.cen.com.kh/culture/detail_culturereligion/OGFkOTEyNTMwYzJ#sthash.pQO5zPeF.dpuf